گفت و گو با خبرگزاری ایلنا 2 آبان 1402 -
ساسان کریمی تحلیل‌گر سیاست خارجی در گفت‌وگو با ایلنا، در پاسخ به این سوال که ۱۸ اکتبر یکی از بندهای غروب مربوط به برداشتن تحریم تسلیحاتی موشکی و پهبادی به پایان رسید. اما با توجه به شرایط موجود، تروئیکای اروپایی اعلام کردند این تحریم‌ها همچنان پابرجا خواهد ماند. تحلیل شما درباره شرایط به وجود آمده چیست، گفت: وضعیت حقوقی ما پس از هر غروب با پیش از آن متفاوت است. اینکه اروپا یا هر طرف دیگری از برجام نخواهد اقدامات و عملیات متناسب با هر مرحله را به واسطه بهانه‌های مختلف اجرایی و عملیاتی کند امر دیگری است. اما به واسطه اینکه از نظر حقوقی غروب برجام به صورت خودکار انجام می‌شود و نیازی به تصویب یا تصمیمی از جانب طرف‌های برجام ندارد، امر از لحاظ حقوقی حاصل است. اما در شرایط کنونی اجرایی شدن برجام و نه اصل آن با دست اندازهایی مواجه است مانند هر طرف دیگری اروپا یا دیگران هم ممکن است نسبت به عمل به تعهداتشان کوتاهی یا بهانه‌جویی کنند.
کریمی در مورد اقدامات ایران در پاسخ به هرگونه تصمیم احتمالی اروپا درباره اخلال در روند بعد از پایان تحریم تسلیحاتی گفت: علی‌القاعده ایران اعتراض دیپلماتیک خود را ثبت خواهد کرد. اما شاید به واسطه ملاحظات خود از ارجاع موضوع به کمیسیون مشترک برجام و اقدام به استفاده از سازوکار حل و فصل اختلافات پیش بینی شده در آن خودداری کند، کما اینکه طرف‌های مقابل همیشه این خودداری را پیشه خود قرار داده‌اند. به صورت ضمنی این توافق بین طرف‌های مختلف وجود دارد که انجام آنچه اقدامات جبرانی یک‌جانبه دانسته می‌شود، امر پذیرفته‌تر یا قابل تحمل‌تری است تا زیر سوال بردن اصل متن و حتی ارجاع به سازوکار حل و فصل اختلافات.
وی یادآور شد: این البته به علت آن است که همه طرف‌ها اولاً خود را دارای اهرم‌های متناسب بالقوه برای جبران آنچه تخلف طرف مقابل در ایفای تعهدات خود قلمداد می‌کنند میدانند و ثانیاً برجام را هنوز متنی قابل استناد و بالقوه قابل بازگشت طبقه‌بندی می‌کنند و من حیث‌المجموع وجود آن را برای روابط چندجانبه بین‌الملل و نیز صلح و امنیت بین‌المللی هم از نظر عملیاتی و هم از لحاظ نمادین مفید میدانند.
کریمی در مورد سناریوهایی که قرار است بعد از ۱۸ اکتبر به وجود بیاید، گفت: به نظرم ایران ممکن است در پاسخ به عدم ایفای تعهدات اروپایی، گامی هسته‌ای به جلو بردارد و در واقع اروپایی ها را با نتیجه عمل خود مواجه کند. در عین حال تلاش ایران برای تثبیت حق تبادلات هسته‌ای ممکن است به اقداماتی در خرید و فروش تسلیحات با طرف‌های نزدیک (از نظر سیاسی) بینجامد. این طرف‌ها علی‌القاعده بیش از هر کشور دیگری به طور بالقوه روسیه و چین می‌توانند باشند. اما لااقل چین به نظر نمی‌رسد که بخواهد در هیچ موضوع غیراقتصادی هزینه نالازمی در مواجهه با اروپا و آمریکا برای خود تولید کند. همانطور که در سابقه هم چنین موردی دیده نمی‌شود. چین حتی برای موضوعات خود هم حاضر نیست روابط با غرب را دستخوش تنش کند و بر خلاف اراده و تحریک آمریکا، زیر بار امنیتی شدن فضای عملکرد خود نمی‌رود.
وی افزود: این امر را در موضوعاتی نظیر تایوان و بالون ساقط شده در آمریکا و غیره دیده‌ایم. بنابراین برای موضوع ایران به طریق اولی هرگز حاضر نخواهد بود کوچکترین نارضایتی در شرکای غربی‌اش به وجود بیاورد. در مورد روسیه موضوع هواپیماهای سوخو ۳۵ و دیگر تسلیحات نظیر سامانه موشکی اس ۴۰۰ و غیره هنوز باز هستند و می‌توان به مسکو در این زمینه‌ها فشار وارد کرد. البته روس‌ها هم هرگز موضوعی غیر از نفع مستقیم خود و از جمله کاهش توان نسبی ما را در اولویت‌های خود قرار نداده‌اند.
کریمی در پاسخ به این سوال که تصمیم اروپا مبنی بر عدم رعایت پایان تحریم تسلیحاتی چه تاثیری بر آمریکا خواهد گذاشت، گفت: آمریکا یعنی دولت آقای بایدن در حال حاضر تنها یک اولویت در ذهن خود دارد و آن انتخابات ریاست جمهوری پیش رو است و تقریباً همه موارد از جمله موضوع ایران و هسته‌ای، موضوع اسرائیل و غیره را با آن می‌سنجد. متاسفانه ما هر آنچه در این زمینه در ابتدای دولت سیزدهم داشتیم از دست داده‌ایم و هر کار کردیم و هر چند وزیر خارجه مان به طور مکرر و یکطرفه نسبت به مساله احیای برجام ابراز خوشبینی کرد، موثر نیفتاد و به علت تاخیری که در ابتدای دولت انجام شده بود کار از کار گذشته و آمریکا به احیای برجام راضی نشد. بنابراین گویا توافق شد که توافقی در کار نباشد و به عدم افزایش سطح تنش‌ها رضایت داده شد و گویا این به مساله هسته‌ای هم محدود نبود.
این کارشناس مسائل سیاست خارجی گفت: در عین حال به نظر می‌رسد دولت بایدن به آنچه قصد داشته در کوتاه مدت انجام دهد رسیده و آنچه انجام شده اولویت‌های او بوده است و نه اولویت‌های ما یعنی رفع تحریم‌ها. ما از امکان عادی شدن وضعیت‌مان در محیط بین‌المللی که بر فروش نفت و بازرگانی‌مان بیشترین تاثیر را دارد محروم مانده‌ایم و به سطحی حداقلی از تراکنش‌های موجود در فروش نفت به چین و غیره اکتفا کرده‌ایم.
وی افزود: آنچه اروپا امروز سرلوحه موضع‌گیری‌های خود در مواجهه با ایران قرار داده به مراتب از نسخه آمریکایی شدیدتر و سخت‌گیرانه‌تر است. بنابراین آمریکا نیاز چندانی به موضع گیری مجدد در این باره ندارد. اولاً ایالات متحده عضو برجام نیست و ثانیاً در مذاکرات غیرمستقیم خود به شرحی که رفت به شرایط مطلوبش رسیده است و نیازهای انتخاباتی اش با کمترین ریسک تامین شده اند. از سوی دیگر اروپا که -برخلاف آمریکا- خود را درگیر مواجهه با روسیه در مساله اوکراین می‌‌بیند آمریکا را از تغییر موضع مستغنی کرده است. امروز ایالات متحده موضوع جنگ غزه را بیش از هر چیز دنبال می‌کند و تلاش می‌کند اگر نتواند از آن به سود انتخابات پیش رو استفاده کند، لااقل متضرر نشود.
