منتشر شده در روزنامه دنیای اقتصاد به تاریخ 27 فروردین 1404
پس از دور نخست مذاکرات هسته ای ایران و ایالات متحده در مسقط، دو طرف مذاکرات را سازنده خواندند و برای هفته ی آینده قرار دور بعد را گذاشتند. جامعه و بازار نیز با ایجاد امید، واکنشهای قابل توجهی به این قدم نخست برداشت. اما واقعیت همیشه کمی از آنچه در رسانه و افواه دیده می شود "رقیق تر و دقیق تر" است.
آنچه در مقطع کنونی می توان به عنوان نکته مثبت و امیدوار کننده در نظر گرفت منحصر به اراده سیاسی طرفین و تأثیرپذیری اندک و مدیریت شده امریکا از خصم هایی مانند رژیم صهیونیستی است. واقعیت این است که پای ترامپ و لااقل ویتکاف در مواجهه به ایران روی زمین است: آنها از خواسته های خود، خطوط قرمز، ابعاد مختلف مذاکره و غیره حرف نمی زنند، تلاش نمی کنند بهره برداری زودهنگام از مذاکرات بکنند و همه اینها خود نشانه تمایل واقعی آنها برای رسیدن به نتیجه است. به هر حال ترامپ به عنوان یک سیاستمدار نه چندان تازه کار ولی خودشیفته به دنبال بر جای گذاشتن میراث از خود است. او در رقابت دائمی ذهنی با همه و از جمله روسای جمهور قبلی ایالات متحده است. همین موضوع از نظر روانشناسانه دست برتر را به ایران می دهد که مطلوبیت مورد نظر ترامپ را به سود خود استفاده کند. اما مخاطره همراه این فرصت آن است که او حتماً خود را قهرمان و برنده این مذاکرات و هرگونه نتیجه معرفی خواهد کرد؛ امری که می تواند در سیاست داخلی ما منجر به هزینه های گزافی برای مذاکره کنندگان شود که قبلاً هم شاهدش بوده ایم.
اما اگر از اراده سیاسی بگذریم و بیشتر به واقعیت انجام شده توجه کنیم، ذکر این معنا خالی از اهمیت نیست که در چهار رفت و برگشت واسط عمانی، امکان ورود به جزئیات وجود نداشته است. بنابراین احتمالاً آنچه مورد تبادل آرا قرار گرفته، فارغ از اراده سیاسی که شرحش رفت، موضوع و موضع کلّی مورد انتظار طرفین بوده است.
در عین حال اگر دولت، مردم و حاکمیت بخواند به سوی نتیجه واقعی و آرامش بخشی پیش بروند، باید این نکته را در نظر بگیرند که همواره گره های کار از زمان ورود به جزئیات رخ نمایی می کنند. اگرچه ترامپ به دنبال میراث سازی از این مذاکرات برای خود است و در نتیجه ساده تر از هر کس دیگر می تواند از جزئیات صرف نظر کند، اما به هر حال واقعیت های روی زمین در هفته های گذشته بیش از هر زمان روند مذاکرات را تعیین خواهند کرد.
اگر موضع دولت امریکا، اطمینان از صلح آمیز بودن برنامه هسته ای ایران باشد، بهترین چارچوب برای دنبال کردن همان برجام است که رد آن تمام انگیزه دونالد ترامپ است. بنابراین آنچه او می خواهد بیش از بندهای فنی برجام صلح آمیز بودن برنامه هسته ای ایران را متضمن باشد، و ضمناً برای جمهوری اسلامی ایران نیز قابل پذیرش باشد چندان روشن نیست. حتی به آسانی نمی توان حدس زد که چه امتیاز فنی و هسته ای فراتر از آنچه در برجام ذکر شده از سوی ایران پیشنهاد دادنی است. اگر هم قرار بر همان بندها باشد، مشکل ترامپ در فروختن آن به سیاست داخلی ایران که البته مشکل ما نیست، بر سر جای خود است.
نکته بعدی اینکه: فاصله فنی و هسته ای ایران تا آنچه در برجام آمده، امروز بسیار بیش از 2015 است. در نتیجه راهی که ایران باید برای چیزی شبیه برجام طی کند از نظر فنی راه طولانی تری است تا آنچه طرف مقابل باید برای رفع تحریم ها در نظر بگیرد. این معنا در کنار نکته قبل نشان از پیچیدگی جزئیات مذاکره دارد. علاوه آنکه: ترامپ آمادگی «بازگشت به برجام» را ندارد و نیازمند چیزی کم و زیاد نسبت به آن است و به نظر میرسد حتی خود امریکا تصویر واضحی از آنچه می خواهد ندارد: «تضمین صلح آمیز بودن برنامه هسته ای ایران ولی نه در قالب برجام».
آنچه ما در این زمینه باید بکنیم، به زعم نگارنده، طراحی چنین نسخه ای می تواند در طرف ایرانی انجام شود. «شکلات پیچ» کردن برجام به طوری که برای ترامپ و موضع سیاسی او هم به قدر کافی جذاب باشد ابتکاری است که ما می توانیم انجام دهیم و در این صورت یک یا چند گام از طرف آمریکایی که سردرگم می نماید جلو خواهیم افتاد.
توان کارشناسی وزارت امور خارجه ایالات متحده و نهادهای دیگر این کشور حتماً دست کم گرفتنی نیست ولی موضع گیری های ترامپ و تمایل وی به حصول نتیجه بر مبنای معامله به جای ورود به جزئیات می تواند دست برتر را در این زمینه به ایران بدهد. علاوه آنکه به هر حال تیم ایرانی، به موضوع هسته ای، برجام و مذاکرات پیرامون آن مسلط تر هستند. تیم مقابل هر قدر هم که از مشورت کارشناسان در این مورد بهره ببرند به هر حال، حداکثر اشراف دست دوم خواهند داشت. بنابراین باید گفت به اقتضا، در صورت مذاکره مستقیم برتری نسبی از جهت توان مذاکراتی مذاکره کننده با ایران است. چرا که در مذاکره غیر مستقیم به هر حال مجال بیشتری برای نقش آفرینی آن لایه دوم برقرار است.
دیگر آنکه باید در خصوص نتیجه، خشنودی پیش از موعد نکنیم: این موضوع فشار را برای حصول نتیجه بر مذاکره کنندگان افزایش خواهد داد و ایشان را به عجله خواهد انداخت. فعلاً آنچه انجام شده در حد مواضع و موضوعات مورد نظر طرفین بوده که اشتراک نظر و احترام متقابل مشاهده شده است و غیر از این هم انتظار نمیرفت. اما ورود به جزئیات ممکن است تیم مذاکراتی ما را در موقعیتی قرار دهد که از سوی مقابل با درخواست های غیر قابل قبول طرف امریکایی مواجه باشد و از پشت سر با شوق، حساسیت و انتظار زیاده از حد بازار، مردم و رسانه های داخلی.
به علاوه تا این لحظه هنوز بدخواهان مذاکرات وارد عمل نشده اند: چه در بعد رسانه ای و چه کنش سیاسی و عملیاتی، باید منتظر دسیسه های اسرائیل، تندروهای داخل امریکا و دیگران بود: آنها که منافع اساسی در تحریم، انزوا و تهدید ایران دارند طبعاً تا لحظه دستیابی به هرگونه توافقی آرام نخواهند گرفت.
