گفت و گو با خبرگزاری انصاف نیوز 5 تیر ماه 1403 -
انصاف نیوز: سیاست خارجی در نگاه نامزدهای انتخاباتی چطور تبیین می‌شود؟
کریمی: برنامه‌ی کاندیداها را با توجه به پارادایم‌شان می‌توان به شکل دقیق ارزیابی کرد و جزئیات برنامه در‌طول رقابت انتخاباتی قابل احصا و مقایسه نیست. دو رویکرد اساسی وجود دارد که به درجه‌های مختلفی بیان می‌شوند:
رویکرد تحریمی: افراد طبق این دیدگاه، معتقد هستند کشور می‌تواند با همین شرایط تحریمی، بقا داشته باشد. سعید جلیلی، سرسخت‌ترین مدافع این رویکرد است. قاضی‌زاده و زاکانی هم به‌عنوان دو نامزد ظاهراً پوششی نیز به ادامه‌ی همین دیدگاه باور دارند.
آنها ظاهراً با هدفِ داشتنِ وقت بیشتر برای تبیین این رویکرد، در انتخابات حضور پیدا کردند، سیاست خارجی خاصی ندارند و دنبال‌کننده‌ی مسیر جلیلی برمبنای استفاده از ظرفیت‌های داخلی هستند. «ظرفیت» هم کلیدواژهای است که جلیلی، آن را بیش‌ازحد به کار می‌برد.
سیاست خارجی جلیلی: بقا به جای توسعه
طرفداران این رویکرد، فکر می‌کنند کشور با جلب منابع داخلی و بالا بردن بهره‌وری و کار با کشورهای کوچکتر و اطراف ایران، می‌تواند بقا پیدا کند و به سیاست خارجی مبتنی بر بقا و نه توسعه تمرکز دارند؛ غافل از اینکه نرخ بهره‌وری را بدون داشتن تکنولوژی برتر، ایده‌های بدیع و متصل بودن به شبکه‌ی خریداران و فروشنده‌های بین‌المللی و ایجاد بازار رقابتی و غیره نمی‌توان بالا برد.
نمونه‌ی موفقی در جهان سراغ نداریم که براساس این نگاه توانسته باشد موفق شود و نرخ بهره‌وری را بالا ببرد. آنها جذب سرمایه خارجی را هم الزامی نمی‌دانند و به داشتن سرمایهی داخلی بسنده می‌کنند. سرمایهی داخلی هم به اندازه‌ی کافی وجود ندارد.
کشور برای سرمایه‌گذاری در سال، حداقل ۷۰ و حداکثر ۲۵۰ میلیارد دلار نیاز دارد. حداکثر سرمایه‌های سرگردانی که در کشور وجود دارد، ۷ میلیارد دلار (بازار ارز، طلا، مسکن و…) است و ما نمی‌توانیم به عدد مینیمم سرمایه‌گذاری که ۷۰ میلیارد دلار در سال است دست پیدا کنیم.
با توجه به فروشِ با تخفیف نفت به چین در شرایط تحریمی، عملا یک میلیون و پانصدهزار بشکه‌ای که به چین می‌فروشیم، حدوداً معادل ۷۰۰- ۸۰۰ هزار بشکه برایمان آورده دارد که البته در طول زمان فراز و فرود دارد. حدود ۴۰۰- ۵۰۰ هزار بشکه خرج هزینه‌های جاری دولت می‌شود و عملا چیزی برای نرخ بهره‌وری و توسعه‌ی کشور باقی نمی‌ماند. این شرایط با آمدن احتمالی ترامپ، دشوارتر خواهد شد.
برای بخش توسعه هم موضوعات مختلفی را مطرح می‌کنند که اعداد و ارقام آنها در ابعاد میلیون دلاری است و بنابراین بر اساس محاسبه، گشایشی در سیاست خارجی، در این نوع نگاه وجود ندارد.
گرایش بعدی، تعامل سازنده است که در سند چشم‌انداز ۲۰ ساله ابلاغ شده است. آقای پورمحمدی که به‌عنوان یک نامزد پرتوان ولی فرعی در انتخابات حاضر شده‌اند، این رویکرد را نمایندگی می‌کنند.
آقای قالیباف به دلیل ملاحظاتی که دارد، سعی می‌کند در حوزه‌ی سیاست خارجی هم با احتیاط کامل صحبت کند تا رای خودش را بیش از این کاهش ندهد.
سیاست خارجی مدنظر پزشکیان
روزی که آقای پزشکیان به همراه دکتر ظریف و دکتر سنایی در برنامه میزگرد سیاست خارجی حضور پیدا کردند، از رویکردشان که تعامل و رفع تحریم از طریق احیای برجام است، صحبت کردند. پزشکیان در این رویکرد باور دارد در حوزه‌ی تکنولوژی با محدودیت‌هایی از جنس فیلترینگ، محدودیت بانکی به دلیل قرار داشتن در فهرست لیست سیاه fatf، امکان توسعه‌ای خودمان را به شدت کاهش دادیم.
از طرف دیگر به واسطه‌ی تحریم‌ها، مانع بزرگی بر سر راه سرمایه‌گذاری خارجی در کشور وجود دارد. افراد در رویکرد دوم، یکی از گلوگاه‌های اصلی توسعه را سیاست خارجی و برداشتن تحریم‌ها می‌دانند. سیاست خارجی طرفداران تعامل سازنده (فردی مثل پزشکیان) با سه مبنای عزت، حکمت و مصلحت که در اسناد بالادستی کشور آمده، تعریف می‌شود.
افراد با این رویکرد تلاش می‌کنند، برنامه‌ی عملیاتی سیاست خارجی خود را بر مبنایی بنویسند که به این سه مورد می‌پردازد. (مثلا اقتصاد و جذب سرمایه، ورود تکنولوژی و…) همچنین کنترل التهاب بازار از طریق کاهش التهابات سیاست خارجی، کاهش تنش‌های بازار سرمایه و ارز و غیره، از طریق کاهش التهاب در این رویکرد مهم تلقی می‌شود.
این دیدگاه، به موضوع بیشتر نگاه علّی دارد تا معلولی. یعنی سیاست خارجی در این رویکرد می‌خواهد به اصلاح اقتصاد کشور و شرایط اجتماعی، مسئله‌ی مهاجرت، انباشت‌های خشم اجتماعی و کاهش سرمایهی اجتماعی بپردازد.
توسعه با کمک سیاست خارجی متوازن
انصاف نیوز: کدام رویکرد در سیاست خارجی به نفع افزایش بهره‌وری و توسعه کشور است؟
کریمی: به نظرم رویکرد مناسب، سیاست خارجی مدنظر آقای پزشکیان، یعنی گشایش از طریق رفع تحریم‌هاست که سه موضوع منافع، امنیت و عزت ملی را دنبال می‌کند. نگاه فرصت‌محور به‌جای دیدگاه تهدید محور در این رویکرد مورد توجه است. آنها می‌خواهند سیاست تک‌گزینه‌ای را بردارند و سیاست خارجی متوازنی را پیش ببرند.
رفع تحریم، ایفای نقش ایران در معادلات نظم جهانی و نظم منطقه‌ای و استفاده از توان‌های مختلف و کمک به توسعه اقتصادی کشور، ذیل منافع ملی تعریف شده‌اند. امنیت ملی هم از طریق حفظ و تقویت بازدارندگی کشور و ائتلاف‌سازی‌های منطقه‌ای مقابله با امنیتی‌سازی و ایران‌هراسی در حوزه‌ی بین‌المللی و منطقه‌ای ارتباط دارد.
محور عزت ملی هم از طریق پیگیری قدرت هوشمند و تصویرسازی صحیح از ایران و پرداختن به موضوع ایرانیان خارج از کشور و مسئله‌ی برابری‌های نوین است. جذب برابری‌های نوین هم به بهره‌وری و توسعه‌ی اقتصادی کمک می‌کند.
انصاف نیوز: برخی از مردم با رویکرد اول هم‌نظر هستند که الزاما نباید با آمریکا و اروپا تعامل داشت و با کشورهای دیگر هم می‌توانیم توسعه پیدا کنیم. نظر شما چیست؟
کریمی: ما در سال ۱۴۰۰ یا با هندوانه دربسته و جعبه‌ی سیاه روبه‌رو نیستیم که بخواهیم احتمال بدهیم شاید این نوع نگاه نتیجه‌ی خوبی داشته باشد. کشور سه سال با این رویکرد اداره می‌شد و نتایج آن را دیدیم.
ما ممکن است بخواهیم با کشورهای دیگر روابط خوبی داشته باشیم اما آن کشورها به دلیل حجم روابطشان با ایالت متحده و غرب و تاثیرپذیری سیاسی اقتصادی‌شان از آمریکا، غالبا این آمادگی را ندارند که بخواهند برای کار کردن، بین ما و آمریکا، ما را انتخاب کنند! حتا با عمان هم که روابط حسنه‌ای داریم، عمان به واسطه‌ی روابطش با ایالت متحده و اروپا، از دور زدن موارد بانکی و… برای تجار ایرانی جلوگیری کرد.
مانع‌زدایی از طریق رفع تحریم
این‌طور نیست که در چنین شرایطی بتوانیم بین کشورها انتخاب کنیم. مسئله‌ی ما آمریکا نیست و نمی‌خواهیم الزاما با آمریکا کار کنیم. اتفاقا مسئله‌ی ما مانع‌زدایی از کار کردن با همان کشورها است.
از طرف دیگر، داشتن گزینه‌های متنوع در سبد سیاست خارجی و تجارت خارجی، سرمایه‌گذاری و غیره باعث راندمان بالا می‌شود و ما را این‌گونه معرفی نمی‌کند که سیاست خارجی تک‌گزینه‌ای داریم.
داشتن انتخاب‌های متنوع باعث می‌شود قیمت ارائه شده توسط شرکا قیمت بهینه‌ای باشد؛ چون وقتی گزینه‌ی دیگری نداشته باشیم، شریکمان هم قیمتش را برای ما بالا خواهد برد.
ما برای داشتن روابط خوب با شرکا و دوستانمان هم باید گشایش‌هایی از جنس مانع‌زدایی ایجاد کنیم و هم سیاست خارجی متوازنی را دنبال کنیم؛ زیرا در غیر این صورت، برای شریک‌هایمان تبدیل به یک شریک ارزان می‌شویم!
لینک صفحه مصاحبه:
فایل متن مصاحبه:
