منتشر شده در روزنامه همدلی 4 مرداد 1398 -
با بالا گرفتن تنش ها میان ایران از یک طرف و امریکا و اخیرا بریتانیا از طرف دیگر، همگی در خلیج فارس، و نیز با نزدیک شدن به موسم حج تمتع به وضوح شاهد تغییری در سیاست علنی عربستان سعودی و تبع آن امارات متحده عربی در مقابل ایران هستیم. همچنین شاید به دلیل ملاحظاتی که به خصوص عربستان در مورد عبور و مرور نفتکشهایش دارد و یا مواجهه مستقیم ایران با ایالات متحده در سرنگون کردن علنی پهپاد امریکایی و قبول مسئولیت آن دیگر جسارتی برای عربستان باقی نماند تا با تکیه به ادوات جنگی پرمایه یا جنگاوران عمدتاً اجارهای و بعضا کم مایه اش شوق نشان دادن ضرب شست به ایران را در سر بپروراند.
در هر حال امروز با سکوتی که از جانب بلوک کشورهای عربی جنوب خلیج فارس به رهبری عربستان سعودی شاهدیم و نیز تک مضراب هایی مانند راهی کردن کشتی ایرانی پس از چند ماه از سواحل عربستان و بیرون آوردن نیروهای نظامی امارات از صحنه ی جنگ یمن به نظر می رسد این بلوک عربی در دمیدن در آتش افزایش درگیری و تنش سهم چندانی ندارد. این چرخش را البته همزمان باید تا حدی به گرایش نیمی از کشورهای عربی حوزه خلیج فارس – یعنی عمان، قطر، کویت و عراق - به طرف ایران نیز نسبت داد.
واقع امر این است که موضوع اصلی چه در زمان تعاملاتی مانند برجام و چه تنش هایی مانند آنچه امروز بازار گرمی دارند میان ایران و امریکاست و اروپاییان که گاه به رسم سنت و احیاناً منفعت طلبی طرف ایالات متحده را می گیرند و گاه از روی رقابت با متحد ینگه دنیایی شان یا استقلال طلبی اروپایی، موضع ایران را تقویت می کنند بازیگر اصلی نیستند. روسیه هم به واسطه ی منافع در هر دو سوی تضعیف توان اقتصادی و به خصوص نفتی ایران از یک سو و از دست ندادن این بازیگر اصلی منطقه ای از سوی دیگر به میانه بازی می کند. چین نیز که هم بازار مصرف هر دو طرف را دارد و هم رقابت های تجاری و اقتصادی مدام با ایالات متحده را چندان منافعی در تضعیف و تقویت یک سو به طور افراطی نمی بیند.
از کسی مانند ترامپ که حتی حضور در خلیج فارس و تنگه هرمز را با حساب واقع گرایانه و تا حدی غیر استراتژیک بیهوده می پندارد نمی توان انتظار داشت که در نزاع پرهزینه با ایران چندان ثابت قدم باشد، مگر آنکه یا منافع ملموس و کوتاه مدتی در آن ببیند و یا تحریکی بی مانند و پرفشار را در پس قضیه ببیند. بنابراین و با تحرکاتی که ابتدا در ژاپن و اکنون در فرانسه در جریان دیده می شود شاید بتوان به این جمع بندی رسید که همانطور که پیش بینی می شد ترامپ با نزدیک شدن به رقابت های انتخاباتی ناچار است تصمیمی در مورد ایران بگیرد: اگر ایران موضعی منفعلانه میگرفت و هیچ عملی را در پاسخ به تحریم های ترامپ انجام نمی داد قطعاً پیش بردن سیاست فشار حداکثری و در مضیغه قرار دادن روزانه ی آن یکی از بهترین گزینه ها بود. اما حالا که ایران ضرب الاجل های پیاپی را از یک طرف به روی طرف مقابل می کشد و تا حدی نسبت به سال گذشته به اقتصاد خود مسلط شده است رئیس جمهور در معرض انتخاب امریکا ناچار است تا این بازی را به هر نحو که به منافع خود نزدیکتر می بیند به هم زند: یا به حرکتی سخت و نظامی دست زند که با تحت فشار قرار دادن جامعه امریکا و برانگیختن احساسات میهن دوستانه بر هر صدای ضعیفی هم که از طرف دموکرات ها برخیزد به آسانی و با استفاده از شرایط زمان بحران فائق آید و یا با میانجیگری دیگرانی به گفتگو با تهران پرداخته و خود را به اتمام هرچند شکلی در موضوع ایران نزدیک کند. هر قدر که روحیه منفعت طلب ترامپ را بیشتر در ذهن مجسم می کنیم بیشتر به این نتیجه می رسیم که او تا حد ممکن فشار را زیاد خواهد کرد ولی نهایتاً به واسطه ی اولویت نداشتن ایران و موضوعیت نداشتن واقعی مواردی که برای انتقاد از آن در سر دارد بهترین گزینه برای او تعاملی است که هر چند بی محتوا و بی مفهوم باشد ولی به هر حال نام او را ذیل امضای صفحه آخر به نشان داشته باشد و این البته بهترین ابزار او در سیاست خارجی برای پیروزی در انتخابات است. باید به یاد داشت که او حتی بیشترین حد قراردادهای تسلیهاتی اش را با اعراب نیز بسته است و دیگری از خلال ایران هراسی نفع ملموسی حاصلش نمی شود.
مهم ترین منتقد و مانع چنین توافقی البته دولت دست راستی حاکم در اسرائیل است. آنچه اسرائیل دنبال می کند البته به طور کامل در آیینه ی مواضع رسمی اش قابل ردگیری نیست: نتانیاهو طبعاً از سه چیز به شدت پرهیز می کند: ایران قوی و مقتدر و اعراب ضعیف، اعراب قوی و مقتدر و ایران بسیار ضعیف و از همه بیشتر ائتلاف قوی ایران و اعراب. چرا که فارغ از هر ارتباط شکلی و ظاهری مشکل اصلی اسرائیل در فقره ی فلسطین هم با ایران و هم با اعراب است و به هر حال روح جمعی عرب نیز مانند بین الاذهان حاکم در ایران با آنچه بر سر فلسطین آمده سر سازش و توافق ندارد. بنابراین بهترین و شاید تنها گزینه ی مناسب و در راستای منافع اسرائیل و به خصوص دولت دست راستی نتانیاهو بالاترین سطح تنش میان ایران و اعراب و نیز تحریم و تحدید ایران است تا نه اعراب بتوانند به اتحاد و توان واقعی نظامی مناسبی دست یابند و نه ایران مجال و فرصتی یابد تا بتواند ضمن تقویت بنیه اقتصادی خود در ائتلاف و همگرایی منطقه ای نقش بیشتری در مقابل پیشروی ایشان بازی کند.
اگر آنچه از شایعات اختلاف ترامپ با بولتون برای چندمین بار به گوش می رسد مقرون به صحت باشد معنایی را جز تمایل مضطرب ترامپ برای تعامل با ایران نمی توان از آن برداشت نمود و اگر این را بپذیریم شاید بتوان با طراحی واکنش های جامع به میانجیگری های امثال فرانسه از تمام این تنش ها به جای برداشتن گامی به عقب چند گام به جلو رفته و بیشتر را در مقابل بیشتر مطالبه کرد.
